विलोम या विपरीतार्थक शब्द  - What is Vilom Shabd

विलोम या विपरीतार्थक शब्द (Vilom Shabd) – ऐसे शब्द जो अपने सामने वाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं। ध्यान रखने वाली बात यह है कि संज्ञा शब्द का विलोम संज्ञा और विशेषण का विलोम विशेषण होता है।

विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द । hindi grammar opposite word in hindi


विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द । hindi grammar opposite word in hindi

शब्द     विलोम     शब्द     विलोम

वरिष्ठ     कनिष्ठ     प्रदान     आदान
सौभाग्य     दुर्भाग्य     आगामी     गत
गहरा     उथला     कृतज्ञ     कृतघ्न
श्वेत     श्याम     आय     व्यय
निंदा     प्रशंसा     अपमान     सम्मान
मानव     दानव     सदाचारी     दुराचारी
अंत     आदि     अथ     इति
उच्च     निम्न     अनिवार्य     ऐच्छिक
प्रेम     घृणा     अनुज     अग्रज
शांत     उग्र     अपव्यय     मितव्यय
अनुरक्ति     विरक्ति     आर्द्र     शुष्क
आदर     अनादर     आर्य     अनार्य
आरोही     अवरोही     परलोक     इहलोक
उत्कर्ष     अपकर्ष     उन्नति     अवनति
उदय     अस्त     उपकार     अपकार
उत्कृष्ट     निकृष्ट     पुरस्कार     तिरस्कार
प्राचीन     अर्वाचीन     देव     दानव
दुर्लभ     सुलभ     तटस्थ     पक्षधर
ठोस     तरल     जंगली     पालतू
जीवन    मरण     पराजय     जय
जड़     चेतन     स्थावर    जंगम
निश्छल     छली     स्थिर     चंचल
घना     छितरा     नागरिक     ग्रामीण
उत्कर्ष     अपकर्ष     परलोक     इहलोक
इच्छा     अनिच्छा     आलसी     परिश्रमी
आकाश     पाताल     गुप्त     प्रकट
आगमन     गमन     खरा     खोटा
प्राकृतिक     कृत्रिम     कठोर     कोमल/मृदु
कीर्ति     अपकीर्ति     एक     अनेक
वक्र     ऋजु     विनीत     उद्धत
आधार     निराधार     आज्ञा     अवज्ञा
आकर     निराकार     चारिक     रिक
अभद्र     भद्र     भूतपूर्व     अभूतपूर्व
आलोक     अंधकार     निरापद     आपद
भय     अभय     वरदान     अभिशाप
आकर्षण     विकर्षण     अनिभिज्ञ     अभिज्ञ
पुरातन     नूतन     आविर्भाव     तिरोभाव
शाश्वत     क्षणिक     तेजस्वी     निस्तेज
राजतन्त्र     गणतंत्र     सभ्य     बर्बर
काल्पनिक     यथार्थ     अंश     पूर्ण
अति     अलप     युद्ध     शांति
स्वस्थ     रुग्ण     राग     द्वेष
राजा     रंक / प्रजा / रानी     विधि     निषेध
विधवा     सधवा     घमण्ड     विनम्रता
वसंत     पतझड़     विरोध     समर्थन
दूषित     विशुद्ध     सामान्य     विशिष्ट
संक्षिप्त     विस्तृत     दुर्जन     सूजन
आयात     निर्यात     सक्रिय    निष्क्रिय
सरस     नीरस     स्वाधीन     पराधीन
निंदा     स्तुति     वक्त     श्रोता
श्रम     विश्राम     अक्षम     सक्षम
विरल     सघन     बाधक     सहायक
उद्घाटन     समापन     शोक     हर्ष
ज्ञान     अज्ञान     क्षुद्र     विराट
गौरव     लाघव     विश्लेषण     संश्लेषण
सात्विक     तमस     सम्पत्ति     विपत्ति
मौन     मुखर     गरिमा     लघिमा
परचून     थोक     सृष्टि     प्रलय
निषिद्धि     विहित     अतिथि     आतिथेय
अवशेष     निशेष     रहित     सहित
दक्षिण     वाम     म्लान     प्रफुल्ल
विरत     निरत     सशक्त     अशक्त
हलाहल     सुधा     वाच्य     श्रव्य
उत्पत्यका     अधिपत्यका     सफ़ेद     स्याह
स्वामी     भृत्य     अनायास     सायास
स्थूल     तन्वी     आदर्श     ययार्थ
लक्षण     विलक्षण     तीक्ष्ण     कुष्ठित
भृकुटि     त्रिकुटी     तलवार     ढाल
प्रवृत्ति     निवृत्ति     भूषण     दूषण
संघटन     विघटन     अमित     परिमित
सुन्दर     कुरूप     आश्रित     निराश्रित
आमिष     निरामिष     उत्थान     पतन
अमृत     विष     उपचार     अपचार
आतुर     अनातुर     इष्ट     अनिष्ट
यज्ञ    विज्ञ     प्रवर     अवर
अतल     वितल     अमर     मर्त्य
अनुरक्त     विरक्त     भू     अम्बर
पृथ्वी    अवनि     पूर्णतः     अंशतः
घात     प्रतिघात     लिखित     मौखिक
प्रत्यक्ष     परोक्ष     प्रसन्नता     खेद
दाता     याचक     आहार     निराहार
उत्तम     अधम     उत्कृष्ट     निकृष्ट
अर्थ     अनर्थ     उर्वर     ऊसर
प्रदान     आदान     उत्थान     पतन
अनाथ     सनाथ     उन्नत     अवनत
अवलंब     निरालम्ब     अपेक्षा     उपेक्षा
मसृण    रूक्ष    अनाथ     सनाथ
उन्नति     अवनाति     अल्पज्ञ     बहुज्ञ
उत्तम     अधम     इति     अथ
अवनि     अम्बर     अनुराग     विराग
अनिष्ट     इष्ट     उदार     कृपण
अनुलोम     प्रतिलोम     अनुरक्ति     विरक्ति
विकीर्ण     आकीर्ण     आद्य     अन्त्य
बाह्य     आभ्यंतर     ईद     मुहर्रम
उपकार     अपकार     उत्कर्ष     अपकर्ष
उद्दात्त     अनुद्दात्त     विनीत     उद्धत
एकतंत्र     बहुतंत्र     ऐतिहासिक     अनैतिहासिक
उपरि     अधः     उपभुक्त     अनुपभुक्त
सौम्य     उग्र     एकत्र     विकीर्ण
अंकुश     निरंकुश     अकाल     सुकाल
अक्रूर     क्रूर     कलुष     अकलुष
अचल     चल     अग्रिम     अंतिम
अंत     अनंत     अति     अल्प
अतिवृष्टि     अनावृष्टि     अनुरक्ति     विरक्ति
नित्य     अनित्य     अर्पण     ग्रहण
अवलम्ब     निरालम्ब     अधम     उत्तम
देय     अदेय     पूर्णतः     अंशतः
अल्पकालीन     दीर्घकालीन     अल्पज्ञ     बहुज्ञ
अधर्म     धर्म     सदोष     अदोष
अल्पायु     दीर्घायु     अभ्यस्त     अनभ्यस्त
अनुरक्त     विरक्त     अमर     मर्त्य
अतल     वितल     प्रवर     अवर
पूर्णिमा     अमावस्या     असली     नकली
यज्ञ     विज्ञ     इष्ट     अनिष्ट
उपचार     अपचार     आरोही     अवरोही
आरोह     अवरोह     अन्धकार     प्रकाश
आगामी     गत     आग्रह     दुराग्रह
आकर्षण     विकर्षण     न्यून     अधिक
आलस्य     स्फूर्ति     आदर्श     यथार्थ
आय     व्यय     आहार     निराहार
शांत     आतुर     आचार     अनाचार
आदत्त     प्रदत्त     आह्वान     विसर्जन
आवृत्त     अनावृत्त     आर्द्र     शुष्क
आच्छादित     अनाच्छादित     आशीर्वाद     अभिशाप
आध्यात्मिक     भौतिक     आस्था     अनास्था
ओखली     मसूल     गंभीर     ओछा
ओढ़ना     बिछाना     ओतप्रोत     विलग
औंधा     सीधा     औचित्य     अनुचित्य
वालिद     औलाद     अंदरूनी     बाहरी
आंकुचन     प्रसारण     अबला     सबला
उन्नति     अवनति     अंगीकार     अस्वीकार
अंतर्द्वंद्व     बहिर्द्वन्द्व     इच्छा     अनिच्छा
ईश्वर     अनीश्वर     प्रेम     ईर्ष्या
इकहरा     दोहरा     ईद     मुहर्रम
ईमानदार     बेईमान     ईश्वरवादी     अनीश्वरवादी
उत्कर्ष     अपकर्ष     उत्थान     पतन
उद्यमी     आलसी     उर्वर     ऊसर
उधार     नकद     उत्कृष्ट     निकृष्ट
उषा     संध्या     सौम्य     उग्र
उपयुक्त     अनुपयुक्त     उपाय     निरुपाय
उत्तरायण     दक्षिणायन     उष्ण     शीत, शीतल
उदास     प्रसन्न, प्रफुल्ल     उच्च     निम्न
उदीची     प्रतीची     उपजाऊ     बंजर
उपार्जित     स्वयंप्राप्त     उत्पतन     निपतन
उदात्त     अनुदात्त     रोपण     उन्मूलन
उपयोग     दुरूपयोग     उपसर्ग     प्रत्यय
उन्मीलन     निमीलन     ऋण     उऋण
उपमेय     अनुपमेय     पूर्वार्द्ध     उत्तरार्द्ध
उत्पत्ति     विनाश     एकता     अनेकता
एड़ी     चोटी     एकल     बहुल
एकाग्र     चंचल     एक     अनेक
एकांगी     सर्वांगी     ऐक्य     अनैक्य
एकमुखी     बहुमुखी     एकतंत्र     बहुतंत्र
एकेश्वरवाद     वहुदेववाद     ऋजु     वक्र
ऋणात्मक     धनात्मक     ऋषि     संसारी
खेद     प्रसन्नता     क्रय     विक्रय
कृष्ण पक्ष     शुक्ल पक्ष     पुष्प     कंटक
मधुरता     कटुता     उदार     कट्टर
सरल     कठिन     कठोर     कोमल
कथ्य     अकथ्य     कपट     निष्कपट
बेक़रार     करार     सपूत     कपूत
कर्मशील     कर्महीन     कीर्ति     अपकीर्ति
प्राकृतिक     कृत्रिम     कर्मण्य     अकर्मण्य
कर्कश     मधुर     कुरूप     सुरूप, सुन्दर
कोप     कृपा     क्रिया     प्रतिक्रिया
क़ानूनी     गैरकानूनी     कुमार्ग     सुमार्ग
कुपुत्री     सुपुत्री     मुरझाना     खिलना
खंडन     मंडन     खरा     खोटा
खोलना     बांधना     खुशबू     बदबू
खुशकिस्मत     बदकिस्मत     खुसनसीब     बदनसीब
कुख्यात     विख्यात     कदाचार     सदाचार
भूगोल     खगोल     कठिनाई     सरलता
केंद्रित     विकेन्द्रित     घृणा     प्रेम
गमन     आगमन     गहरा     छिछला
राजतंत्र     गणतंत्र/लोकतंत्र     गुण     दोष
गद्य     पद्य     गर्मी     सर्दी
घात     प्रतिघात     ठोस     तरल
गाँव     शहर     ग्रामीण     शहरी
गुण     अवगुण     गुप्त     प्रकट
गोचर     अगोचर     ग्राम्य     नागर
गरीब     अमीर     गृहीत     त्यक्त
गगन     पृथ्वी     संन्यासी     गृहस्थ
गौण     प्रमुख    गाणना     उखाड़ना
गोरक्षक     गोभक्षक     घटिया     बढ़िया
गठीला     ढीला     स्थिर     गतिमान
गतिरोध     निर्विरोध     पर्वत     घाटी
घोषित     अघोषित     निश्चल     छली
उतार     चढ़ाव     चर     अचर
चिरन्तर     नश्वर     चेतन     अचेतन
चोर     पुलिस     चंचल     स्थिर
मुर्ख     चतुर     चालाक     बेवकूफ
चुस्त     ढीला     चिकना     खुरदरा
चिंतित     निश्चिन्त     धूप     छांह
चौङा     संकरा     जागरूक     उदासीन
जन्म     मृत्यु     जीवन     मरण
जटिल     सरल     जातीय     विजातीय
ज्वार     भाटा     जाग्रत     सुषुप्त
झोंपड़ी     महल     जंगली     पालतू
जय     पराजय     जीवित     मृत
ज्योति     तम     जवानी     बुढ़ापा
जीव     निर्जीव     जीना     मरना
जमीन     आसमान     जरा     जवानी
जीवात्मा     परमात्मा     झगड़ा     मेल/मिलाप
ढलना     चढ़ना     ढीठ     संकोची
तिमिर     प्रकाश     तीव्र     मंद
तुकांत     अतुकांत     तुच्छ     महान
ताप     शीत     सात्विक     तामसिक
तरुण     वृद्ध     तारीफ     शिकायत
पक्षपाती     तटस्थ     तृष्णा     तृप्ति
थोक     खुदरा     जलचर     थलचर
तकलीफ     आराम     तपन     ठंडक
याचक     दाता     सुलभ     दुर्लभ
स्वागत     दुत्कार     धीर     अधीर
देव     दानव     देवता     राक्षस
सज्जन     दुर्जन     दिवा     रात्रि
दीर्घ     लघु, कृश, क्षीण     सदाचारी     दुराचारी
दण्ड     पुरस्कार     दूषित     स्वच्छ
सबल     दुर्बल     दक्षिण     उत्तर, वाम
दक्षिणपंथी     वामपंथी     द्रुत     विलंब
देश     परदेश, विदेश     दुर्गति     सद्गति
दुर्भाग्य     सौभाग्य     दुर्भाव     सद्भाव
दोषी     निर्दोष     दृढ     विचलित
दृश्य     अदृश्य     दृश्यकाव्य     श्रव्यकाव्य
दीर्घ     हृस्व     धनी     निर्धन
दास     स्वामी     धरा     गगन
ध्वंस     निर्माण     न्याय     अन्याय
नख     शिख     नैसर्गिक     कृत्रिम
सार्थक     निरर्थक     नेकी     बदी
प्रत्यक्ष     परोक्ष/अप्रत्यक्ष     पूर्ववर्ती     परवर्ती
पठित     अपठित     प्रश्न     उत्तर
परतंत्र     स्वतन्त्र     पक्ष     विपक्ष
स्वार्थ     परमार्थ     निर्दय     सदय
निष्काम     सकाम     प्रभु     भृत्य
प्रसाद     अवसाद     निजी     सार्वजनिक
नियमित     अनियमित     निरक्षर     साक्षर
पतिव्रता     कुलटा     प्रलय     सृष्टि
प्रभावित     अप्रभावित     पोषण     कुपोषण
परिचित     अपरिचित     प्रवेश     निकास
पदोन्नति     पदावनति     प्रारंभ     अंत
निर्लज्ज     सलज्ज    नीरस     सरस
नर     नारी/मादा     निर्गुण     सगुण
शुभ शकुन     अपशकुन     प्रारंभिक     अंतिम
स्त्री     पुरुष     सुपात्र     कुपात्र
विकासोन्मुख     पतनोन्मुख     नमकहराम     नमकहलाल
निगलना     उगलना     नरोत्तम     नराधम
नमाज     कलमा     नास्तिक     आस्तिक
प्राण     निष्प्राण     पोषण     शोषण
फल     निष्फल     बंधन     मुक्ति
बैर     प्रीति     बर्बर     सभ्य
बलबान     कमजोर     बाढ़     सूखा
बुद्धिमत्ता     मूर्खता     ताजा     बासी
बुराई     भलाई     फूलना     मुरझाना
फूट     मेल     फैला     सिमटा
बालक     वृद्ध     बसाना     उजाड़ना
बनाना     बिगाड़ना     बहार     पतझड़
बीमार     स्वस्थ, नीरोग     निर्बल     बली
मौखिक     लिखित     मितव्यय     अपव्यय
मोक्ष     बंधन     भद्र     अभद्र
भाव     अभाव     मानव     दानव
भूत     भविष्य     मनुष्यता     पशुता
मिथ्या     सत्य     यश     अपयश
रुग्ण     स्वस्थ्य     रक्षक     भक्षक
रहित     सहित     योगी     भोगी
रचना     विनाश     रत     विरत
रिक्त     पूर्ण     रंगीन     रंगहीन
लोभ     संतोष     संपन्न     विपन्न
दूषित     विशुद्ध     विरोध     समर्थन
मिलन     विरह     विशालकाय     लघुकाय
विश्वास     संदेह     विवाद     निर्णय
विशिष्ट     साधारण     विस्तार     संक्षेप
लघु     गुरु     वसंत     पतझड़
विवादस्पद     निर्विवाद     विनय     अविनय
सम     विषम     वीर     कायर
विवेक     अविवेक     विश्लेषण     संश्लेषण
व्यावहारिक     अव्यवहारिक     वृहत     लघु
आबाद     वीरान     वैतनिक     अवैतनिक
व्यक्त     अव्यक्त     व्यष्टि     समष्टि
विष     अमृत     खंडित     अखण्ड
ह्वास     वृद्धि     वादी     प्रतिवादी
लवण     शर्करा     ललित     कुरूप
ललकारना     पुकारना     लचीला     कड़ा
लघुशंका     दीर्घशंका     लतिका     पौधा
लड़ाई     सुलह     लक्षणा     अविधा
लकीर     विंदु     लंबित     त्वरित
लंबाई     चौङाई     लम्बा    ठिगना
लम्ब     आधार     लम्पट     सदाचारी
सहयोग     असहयोग     स्वाधीन     पराधीन
सुगंध     दुर्गन्ध     संक्षेप     विस्तार
शयन     जागरण     सक्रिय     निष्क्रिय
सफल     असफल     शुभ     अशुभ
समझदार     नासमझ     सूक्ष्म     स्थूल
शासक     शासित     समास     व्यास
स्वकीया     परकीया     श्वेत     श्याम
सदाशय     दुराशय     सपूत     कपूत
असीम     ससीम     उदार     संकीर्ण
श्रव्य     दृश्य     शक्तिशाली     शक्तिहीन
गुरु     शिष्य     शत्रु     मित्र
श्रीगणेश     इतिश्री     सभ्यता     बर्बरता
अचेत     सचेत     सच्चरित     दुष्चरित
सहयोगी     प्रतियोगी     सजल     निर्जल
स्वामी     सेवक     सुधा     गरल
संधि     विग्रह     सुस्त     चुस्त
स्वधर्म     विधर्म     स्वजाति     विजाति
स्वदेश     विदेश     सदाशय     दुराशय
संकीर्ण     उदार     सत्य     असत्य
सुर     असुर     उलझाव     सुलझाव
हर्ष     विषाद     हास्य     रुदन
महात्मा     दुरात्मा     पाप     पुण्य
अगम     सुगम     बहुमत     अल्पमत
सुराग     अराग     आहूत     अनाहूत
अधिकारी     अनधिकारी     अग्र     पश्च
आशा     निराशा     आदिष्ट     निषिद्ध
आदि     अनादि     आसक्त     अनासक्त
उर्ध्वगामी     अधोगामी     उन्मुख     विमुख
उपस्थित     अनुपस्थित     उदयाचल     अस्ताचल
ओजस्वी     निस्तेज     औपन्यासिक     अनौपन्यासिक
कड़वा     मीठा     कर्म     निष्कर्म
कुकृत्य     सुकृत्य     कुसुम     वज्र
कलंक     निष्कलंक     कपटी     निष्कपट
कर्मठ     अकर्मठ     कनीय     वरीय
खाद्य     अखाद्य     ग्रस्त     मुक्त
ग्राह्य     त्याज्य     गंभीर     वाचाल
घटना     बढ़ना     जड़     चिन्मय
चाहा     अनचाहा     चतुर     मूढ़
ज्योतिर्मय     तममय     जागृति     सुषुप्ति
तृप्त     अतृप्त     दानी     कंजूस
दुर्दान्त     शांत     दीर्घकाय     कृशकाय
दाता     सूम     सुशील     दुःशील
धृष्ट     विनीत     निंद्य     वंद्य
साकार     निराकार     सचेष्ट     निश्चेष्ट
नाम     अनाम     सामिष     निरामिष
निडर     डरपोंक     सकारात्मक     नकारात्मक
प्रज्ञ     मूढ़     अनुकूल     प्रतिकूल
पालक     संहारक     प्रात     सायं
प्रयोग     अप्रयोग     बाह्य     अभ्यन्तर
मसृण     मानवीय     मूक     वाचाल
रुक्ष     मृदुल     मनुज     दनुज
मेहनती     आलसी     मिलान     विरह
कटु     मधुर     रागी     वैरागी
रूपवान     कुरूप     अलिप्त     लिप्त
लुप्त     व्यक्त     लिखित     अलिखित
स्वीकार     वहिष्कार     सम्मुख     विमुख
संकीर्ण     विकीर्ण     व्यस्त     अकर्मण्य
विश्वास     अविश्वास     विपद     सम्पद
संयोग     वियोग     सकर्म     निष्कर्म
सत्कार     तिरस्कार     सादर     निरादर
सुदूर     निकट     सविकार     निर्विकार
स्मरण     विस्मरण     संगत     असंगत
समाज     व्यक्ति     सुपथ     कुपथ
सुमति     कुमति     अनिवार्य     वैकल्पिक
हित     अहित     श्यामा     गौरी
क्षर     अक्षर

Previous Post Next Post